Filosoof Alain de Botton schrijft dat “de reactie van anderen is te vergelijken met een spiegel, omdat die ons een beeld van onszelf geeft dat we zelf niet kunnen zien. […] In tegenstelling tot de echte spiegel kan de figuurlijke nooit passief zijn. Dat is een actieve spiegel die het beeld van de ander moet zoeken, een speurende, zwervende spiegel, een die de dimensies van een bewegende vorm wil vangen, de ongelooflijke complexiteit van het karakter van de ander.” Het Johari venster, vaak ook aangeduid met de Engelse term ‘Johari window’, is een model uit 1955 van de psychologen Joseph Luft en Harry Ingham. Het doel van het model is het creëren van bewustzijn en de achterliggende gedachte van de auteurs is vergelijkbaar met die van Alain de Botton: Mensen zijn vaak onbewust ineffectief en hebben anderen nodig om dat te helpen inzien.

Vier kwadranten van het Johari venster

Het Johari venster heeft vier kwadranten. Het eerste kwadrant linksboven is de open ruimte. Dit gedrag is bekend bij de grenswerker zelf en bij anderen en hierover kan open gecommuniceerd worden. In het tweede kwadrant is het gedrag van de grenswerker wel bekend bij anderen, maar (nog) niet bij hem of haar zelf. Dit is iemands blinde vlek. Anderen herkennen bijvoorbeeld een stopwoord, bepaalde reflexen, een manier van kijken of een lichaamshouding waarvan de grenswerker zelf niet doorheeft dat hij of zij dit zegt of doet. Feedback kan helpen om hier ook zelf meer van bewust te worden. En zeker mensen die sterk verschillen van de betreffende grenswerker, bieden een goede bron voor feedback, omdat zij anders kijken en luisteren. Het gedrag in deze twee kwadranten is heel zichtbaar en daarmee ook openbaar.

Het derde kwadrant is het verborgen gebied. Dit gedrag is wel bekend bij de grenswerker zelf, maar deze kiest ervoor om dit niet te delen met anderen. Het kan bijvoorbeeld gaan over vertrouwelijke informatie of privéomstandigheden die de grenswerker liever (nog) voor zichzelf houdt. Door hier soms toch wat van te onthullen wordt het voor anderen makkelijker om het gedrag van hem of haar te begrijpen en plaatsen. Soms is eerst vertrouwen nodig om zich kwetsbaar te durven opstellen. Tegelijkertijd groeit het vertrouwen wanneer mensen opener communiceren. Tot slot is het vierde kwadrant onbekend terrein voor zowel de grenswerker zelf als voor anderen. Dit kwadrant zal voor een deel onbekend blijven, maar door nieuwe dingen te proberen ontdekt de grenswerker steeds meer over zichzelf. En zeker grenswerkers hebben hier veel mogelijkheden toe, omdat zij in veel verschillende contexten werken. Deze laatste twee kwadranten zijn daarmee nog onzichtbaar.

Van het gedrag in de kwadranten aan de linker zijde is de grenswerker zichzelf bewust, maar van de kwadranten aan de rechter zijde nog onbewust. Het Johari venster kan helpen om bewust onbekwaam te worden en te beseffen wie de grenswerker is en wat hij of zij kan, maar ook waar nog geleerd kan worden. In het algemeen geldt: Hoe groter de open ruimte hoe makkelijker het is om met elkaar te communiceren en samen te werken. Effectieve grenswerkers hebben in vergelijking met andere professionals dan ook een relatief goot eerste kwadrant nodig.

Luft, J. en H. Ingham. ‘The Johari window, a graphic model of interpersonal awareness’ Proceedings of the western training laboratory in group development. Los Angeles: UCLA, 1955.